تفاوت بین جدل و بحث چیست و چرا از این نهی شده است و به آن تشویق شده است؟
قران کریم کتاب هدایت ماست و در ان دستورات زیادی برای رشد و تعالی همه جانبه ما وجود دارد. از جمله این تعلیمات ، دستوراتی در آخر سوره نحل است که در ان به روش صحیح بحث و برخورد منطقی با مخالفان می‌پردازد.
در آیه 125 سوره نحل می‌فرماید: ادْعُ إِلى‏ سَبیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَ جادِلْهُمْ بِالَّتی‏ هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدین‏. «(مردم را) به سوى راه پروردگارت با منطقى حکیمانه و ادلّه قانع‏کننده و با پندى نیک و بیدارى‏بخش و عبرت‏آموز دعوت کن و با آنان (مخالفان) به نیکوترین وجه محاجّه و مجادله نما. (این وظیفه تو، و اما آنها) البته پروردگارت خود داناتر است به کسى که از راه او گم گشته و او داناتر است به هدایت‏یافتگان»
در این ایه سه دستور اخلاقی در چگونگی بحث بیان می‌کند که در تفسیر نمونه(ج‏11، ص455-457) آن را چنین توضیح می‌دهد:
1- به وسیله حکمت به سوى راه پروردگارت دعوت کن (ادْعُ إِلى‏ سَبِیلِ رَبِّکَ بِالْحِکْمَةِ).
«حکمت» به معنى علم و دانش و منطق و استدلال است، و در اصل به معنى منع آمده و از آنجا که علم و دانش و منطق و استدلال مانع از فساد و انحراف است به آن حکمت گفته شده، و به هر حال نخستین گام در دعوت به سوى حق استفاده از منطق صحیح و استدلالات حساب شده است، و به تعبیر دیگر دست انداختن در درون فکر و اندیشه مردم و به حرکت در آوردن آن و بیدار ساختن عقلهاى خفته نخستین گام محسوب مى‏شود.

2- و به وسیله اندرزهاى نیکو (وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ)
و این دومین گام در طریق دعوت به راه خدا است، یعنى استفاده کردن از عواطف انسانها، چرا که موعظه، و اندرز بیشتر جنبه عاطفى دارد که با تحریک آن مى‏توان توده‏هاى عظیم مردم را به طرف حق متوجه ساخت. در حقیقت حکمت از بعد عقلى وجود انسان استفاده مى‏کند و موعظه حسنه از بعد عاطفى.
و مقید ساختن «موعظه» به «حسنه» شاید اشاره به آن است که اندرز در صورتى مؤثر مى‏افتد که خالى از هر گونه خشونت، برترى جویى، تحقیر طرف مقابل، تحریک حس لجاجت او و مانند آن بوده باشد، چه بسیارند اندرزهایى که اثر معکوسى مى‏گذارند به خاطر آنکه مثلا در حضور دیگران و توام با تحقیر انجام گرفته، و یا از آن استشمام برترى جویى گوینده شده است، بنا بر این موعظه هنگامى اثر عمیق خود را مى‏بخشد که حسنه باشد و به صورت زیبایى پیاده شود.
3- و با آنها (یعنى مخالفان) به طریقى که نیکوتر است به مناظره پرداز (وَ جادِلْهُمْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَن) و این سومین گام مخصوص کسانى است که ذهن آنها قبلا از مسائل نادرستى انباشته شده و باید از طریق مناظره ذهنشان را خالى کرد تا آمادگى براى پذیرش حق پیدا کنند.
بدیهى است مجادله و مناظره نیز هنگامى مؤثر مى‏افتد که «بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ» باشد، حق و عدالت و درستى و امانت و صدق و راستى بر آن حکومت کند و از هر گونه توهین و تحقیر و خلافگویى و استکبار خالى باشد، و خلاصه‏ تمام جنبه‏هاى انسانى آن حفظ شود.
و در پایان آیه اضافه مى‏کند: پروردگار تو از هر کسى بهتر مى‏داند چه کسانى از طریق او گمراه شده و چه کسانى هدایت یافته‏اند (إِنَّ رَبَّکَ هُوَ أَعْلَمُ بِمَنْ ضَلَّ عَنْ سَبِیلِهِ وَ هُوَ أَعْلَمُ بِالْمُهْتَدِینَ).
اشاره به اینکه وظیفه شما دعوت به راه حق است، از طرق سه گانه حساب شده فوق، اما چه کسانى سرانجام هدایت مى‏شوند، و چه کسانى در طریق ضلالت پافشارى خواهند کرد آن را تنها خدا مى‏داند و بس.
این احتمال نیز وجود دارد که منظور از این جمله بیان دلیلى باشد براى دستورات سه گانه فوق یعنى اینکه خداوند در مقابله با منحرفان این سه دستور را داده است و این دستورات به خاطر آن است که او مى‏داند عامل تاثیر در گمراهان و وسیله هدایت چه عاملى است.
همانطور که ملاحظه می‌فرمایید این آیه براى همه مسئولین و مربیان و معلّمان و اساتید و علما، دستور جامعى مى‏دهد که باید آنان براى موفقیّت خود با شیوه‏هاى گوناگونى نسبت به مخاطبان گوناگون خود، مجهز باشند، چرا که همه‏ى مردم را نمى‏توان با یک شیوه دعوت کرد، هر شخصى یک روح و ظرفیّتى دارد که باید با زبان خودش با او سخن گفت خواص را با حکمت و استدلال، و عوام را با موعظه نیکو، و مخالفان را با جدال نیکوتر ارشاد کنیم.
اما آن نوع بحثی که به نتیجه نمی‌رسد و بیهوده است و در آن اصول اخلاقی مراعات نمی‌شود و برای تایید باطل است یا به تایید باطل منجر می ‌شود یا اینکه از روی علم و آگاهی نیست همان جدل و بحثی است که از آن نهی شده است. پس تنها جدل و بحث غیر نیکو نهی شده است نه همه انواع جدل.
قران کریم در آیات متعددی از این نوع جدل نهی کرده است.  وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یُجادِلُ فِی اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لا هُدىً وَ لا کِتابٍ مُنِیرٍ (حج/ 8) و از مردم کسانى هستند که در باره خدا مجادله مى‏کنند بدون آن که علمى یا هدایتى یا کتابى روشن کننده داشته باشند. این نوع جدال مذموم است و در آن از مقدمات باطل براى رسیدن به یک نتیجه استفاده مى‏شود. همچنین می‌توانید به ایه 197 بقره؛56 کهف؛ 3 حج و 20 لقمان مراجعه کنید. در روایات نیز از جدال غیر نیکو نهی شده است و بیان شده که حرام است. (تفسیر برهان، ج3 ص 464)
خدای متعال سخن گفتن و بحث کردن‌های ما را مورد تایید خود و برای خود قرار دهد إن شاء الله.